Weerstandsvermogen en risicobeheersing

De inventarisatie van de risico’s en daarmee de berekening van de benodigde weerstandscapaciteit
geschiedt binnen de gemeente Helmond door de specifieke risico’s financieel te kwantificeren en
algemene risico’s te benoemen. De specifieke risico’s zijn risico’s die van toepassing zijn op Helmond.
Allereerst wordt een inschatting gemaakt van de kans dat dit risico zich voordoet. Hierbij worden de
volgende uitgangspunten gehanteerd:

• Zeer klein (factor 0,1)
• Klein (factor 0,3)
• Midden (factor 0,5)
• Groot (factor 0,7)
• Zeer groot (factor 0,9)

Voor een aantal risico’s zijn al beheersmaatregelen genomen. De kwantificering van deze
beheersmaatregelen brengen we in mindering op het risico. Per saldo ontstaat dan een restrisico. Het
totaal aan restrisico resulteert dan in de benodigde weerstandscapaciteit. Naast de specifieke risico’s
kennen alle gemeenten ook algemene risico's. De verschillende risico's lichten we in de volgende
paragraaf toe.

Specifieke risico's

In onderstaand overzicht staan de gekwantificeerde risico’ en hiermee de berekening van de benodigde weerstandscapaciteit van de gemeente Helmond.

Ad 1. Juridische claims
Binnen de gemeente Helmond dreigen er enkele juridische risico’s, deze afzonderlijke risico’s
betreffen de juridische claims en worden samengevoegd tot één juridisch risico. Het gaat daarbij in
totaal om een mogelijk risico van afgerond € 100.000.

Ad 2a.Sociaal Domein
Bijna alle regelingen binnen het Sociaal Domein zijn openeinderegelingen op basis van uitvoering van
wet- en regelgeving. Dit brengt risico's met zich mee als
de vraag naar hulp groter is dan voorzien. Een afwijking van 2% leidt tot een risicobedrag van
ongeveer € 1,56 miljoen. De grondslag voor dit risico is gebaseerd op de budgetten Wmo, Jeugd en rondkomen vanuit de jaarrekening 2022.

Ad 2b. Participatiewet Gebundelde uitkering (BUIG)
Aangezien de BUIG het karakter heeft van een openeinderegeling, is het risico op een overschrijding
van het budget aanwezig. De Participatiewet wordt voor de deelnemende gemeenten uitgevoerd door
de Gemeenschappelijke Regeling Senzer. Na inzet van het weerstandsvermogen van Senzer, blijft de
eindverantwoordelijkheid voor dit risico bij de afzonderlijke gemeenten. Uit de begroting 2024 van
Senzer blijkt dat het weerstandsvermogen van Senzer voldoende is om de risico’s zelf op te vangen.
De kans dat we als gemeente worden aangesproken op ons aandeel wordt als klein ingeschat.
Ad 3a/b. Verstrekte geldleningen en borgstellingen
Het totale volume van verstrekte geldleningen is ten opzichte van vorig jaar toegenomen. Hierdoor is ook het risico toegenomen ten opzichte van voorgaande jaren. Een onderdeel hiervan zijn de verstrekte duurzaamheidsleningen. Voor inwoners tot 75 jaar ligt het risico op oninbaarheid van de rente- en aflossingsverplichtingen bij het Stimuleringsfonds Volkshuisvesting (Svn). Bij inwoners boven 75 jaar ligt dit risico bij de gemeente. De kans dat gemeente hierop wordt aangesproken wordt als klein ingeschat.
Het totaal aan verstrekte geldleningen bedraagt € 19,5 miljoen en de gewaarborgde geldleningen € 61,6 miljoen.

Ad 4. Leegstand vastgoed
De totale huuropbrengsten bedragen ongeveer € 5,5 miljoen. Het risico van leegstand vangen we voor de relatief lage huren op binnen de exploitatie. Enkele panden staan nog leeg, waarmee leegstandskosten gepaard gaan. Uiteraard zetten we ons in om de ruimtes/panden te verhuren. Zo mogelijk verkopen we panden wanneer ze een minder prominente maatschappelijke functie hebben en de biedingen marktconform zijn.

Ad 5.Vennootschapsbelasting
De gemeente is vanaf 1 januari 2016 belastingplichtig voor de vennootschapsbelasting. De ingediende aangiften over 2016 tot en met 2020 leiden oorspronkelijk niet tot een te betalen bedrag aan vennootschapsbelasting vanwege het feit dat in de eerste jaren van de belastingplicht fiscale verliezen zijn ontstaan die konden worden verrekend met fiscale winst in latere jaren. Dit was ook de verwachting voor de jaren daarna. Door een aantal oorzaken is deze verwachting niet uitgekomen. Oorzaken die de aanleiding waren dat eerder dan verwacht vennootschapsbelasting was verschuldigd zijn: correcties van de belastingdienst in verband met ontvangsten buitenreclame, een nieuw ingevoerde renteaftrekbeperking van 2019 en de hoogte van de aftrek van rentekosten van het grondbedrijf. Uiteindelijk is er over 2020 al een fiscale winst gerealiseerd van € 900.000 waardoor in 2020 voor het eerst vennootschapsbelasting verschuldigd was. Tegen de verwachting in, is over 2021 een hoge winst gerealiseerd van ruim € 8.000.000. Dat betekent dat ook over 2021 vennootschapsbelasting verschuldigd is. Over het jaar 2022 zijn inmiddels de eerste conceptberekeningen gemaakt. Deze berekeningen leiden tot een fiscale winst van omstreeks € 900.000 en een te betalen bedrag aan vennootschapsbelasting van omstreeks € 190.000.

Ad 6. Fiscale claims
Ten aanzien van diverse (fiscale) onderwerpen kan er altijd onverwacht een claim van de belastingdienst ontstaan. Dit wordt veroorzaakt door de complexiteit van de fiscale wetgeving en de verwevenheid daarvan in alle (financiële) processen binnen de gemeente. De afzonderlijke risico’s worden samengevoegd tot één fiscaal risico. De belastingdienst kan eventuele fouten herstellen over de periode van de afgelopen vijf jaar waardoor het financieel risico aanzienlijk kan zijn.

Ad 7. Cyberrisico's
De informatiebeveiligingsdienst van de VNG geeft aan dat voor overheden het risico op schade door een mogelijke cyberaanval toeneemt. Er zijn landelijk meer meldingen van ransomware met destructieve gevolgen en er worden steeds meer kwetsbaarheden in software geregistreerd. Ook zijn gemeenten afgelopen jaren regelmatig geconfronteerd met incidenten die ontstaan zijn bij derden waarbij de gevolgen in de eigen gemeente merkbaar waren. Een gemeente neemt deel in veel samenwerkingsverbanden en maakt gebruik van diensten van derden zoals softwareleveranciers.
Gemeente Helmond heeft waardevolle informatie te verliezen of kan schade lijden als informatie niet meer beschikbaar is. De kans dat de gemeente Helmond ook te maken krijgt met cybercrime neemt toe. De kans dat dit lijdt tot uitval van applicaties en hiermee gevolgen heeft voor de bedrijfsvoering is aanwezig. Om dit risico te verkleinen investeren we continu in infrastructuur en medewerkers. Daarnaast is een verzekering afgesloten met een beperkte dekking voor de schade en dekking voor expertise om de omvang van de schade te beperken

Ad 8. Calamiteiten
Calamiteiten en (natuur)rampen hebben een grote impact en schade op de Helmondse bevolking. Hierbij kunnen grote schades ontstaan die niet door verzekering worden gedekt.

Ad 9. Claim afval
Door Attero is bij de gemeenten (via de Metropoolregio Eindhoven) een claim neergelegd in verband met het niet nakomen van de aanleververplichtingen in de periode 2015 t/m 2017. De Hoge Raad heeft onherroepelijk de claim in maart 2023 toegekend aan Attero over de periode 2015 t/m 2017. Op basis hiervan heeft de Metropoolregio (contractpartner in deze) Attero betaald. Op 25 oktober 2023 heeft het Algemeen Bestuur MRE een voorstel behandeld om de claim te verdelen over de regio gemeenten. Dit voorstel was, in lijn met het vonnis, gebaseerd op de hoeveelheid te weinig geleverd afval in de periode 2015 t/m 2017. Helmond en een aantal andere gemeenten heeft conform het contract geleverd en zou op grond hiervan geen bijdrage verschuldigd zijn aan MRE. Pas na 25 oktober 2023 is bekend is of het Algemeen Bestuur MRE heeft ingestemd met het voorstel, en of dit besluit definitief is. De middelen in de reserve Afvalstoffenheffing om het risico af te dekken kunnen vrijvallen als alle gemeenten het aan hen gevorderde aandeel aan MRE hebben voldaan.

Ad 10. Prijsontwikkeling bouwkosten
Een internationaal tekort aan bouwmaterialen leidt tot grote bouwkostenstijgingen. Als gemeente lopen we onder andere een risico op hogere prijzen bij aanbestedingen. De onvoorspelbare markt zorgt ervoor dat het prijsverloop moeilijk is in te schatten. Het kan daardoor voorkomen dat de huidige budgetten niet meer toereikend zijn. Het openstaand bedrag aan investeringen, na aftrek van De Braak en Huis voor de Stad bedraagt ongeveer € 79 miljoen. We houden rekening met een verwachte gemiddelde prijsstijging van 10%.

Ad 11. Grondbedrijf
Het grondbeleid van Helmond ligt vast in de nota grondbeleid. De paragraaf Grondbeleid geeft een nadere onderbouwing en toelichting op de uitvoering daarvan.

Jaarlijks wordt bij de jaarrekening een uitgebreide herziening gedaan van de te verwachten eindresultaten op de Bouwgronden in Exploitatie (BIE). Daarbij wordt zoveel mogelijk rekening gehouden met de op dit moment bekende omstandigheden en feiten. Naast deze omstandigheden en feiten zijn er echter ook nog onvoorziene risico’s. Het grondexploitatieproces is namelijk een langlopend proces. De einddata van de langstlopende projecten (Brandevoort 2 1 januari 2034 en Automotive Campus 1 januari 2041) liggen nog ver weg.
De verhouding tussen deze onvoorziene risico’s in de grondexploitatie en de middelen die we hebben om deze risico’s op te vangen bepaalt de ratio van het weerstandsvermogen grondbedrijf.

Weerstandsvermogen Grondbedrijf
De stand van de reserve grondbedrijf inclusief het jaarrekening resultaat van 2022 is € 60,1 miljoen. Op de BIE’s met een verwacht positief eindresultaat zit nog een winstpotentie van in totaal ruim € 14,0 miljoen (op eindwaarde). Deze winsten zullen in de komende jaren worden bepaald volgens de Percentage of Completion (POC) methode en worden toegevoegd aan de reserve grondbedrijf.

Risicoanalyse
Bij de jaarrekening 2022 is een uitgebreide risicoanalyse uitgevoerd op de grondexploitaties. Daarbij is bepaald dat het risicobedrag ligt tussen de € 34 en € 57 miljoen. Bij de jaarrekening 2023 zal bij de uitgebreide herziening van de grondexploitaties ook weer een nieuwe risicoanalyse worden uitgevoerd.  

Algemene risico's

Ontwikkelingen wereldeconomie
Er zijn macro-economisch ingrediënten aanwezig voor een recessie. Denk hierbij aan de stijgende inflatie, tekort aan grondstoffen, tekort aan fossiele brandstoffen, verstoring van productielijnen en de oplopende rente. Dit kan mogelijk impact hebben op de financiële positie van gemeente Helmond, bijvoorbeeld voor de haalbaar- en financierbaarheid van haar meerjarige investeringen, maar ook op het sociaal domein (uitkeringen, vluchtelingen, jeugdhulp etc).